Stichting Het Nieuwe Zuiden bestaat in 2024 twintig jaar! In die twee decennia zijn bijzondere projecten gerealiseerd op het gebied van kunst, geschiedenis en cultuur. De Stichting werd opgericht vanwege de fototententoonstelling in het Amsterdamse School complex van de Dageraad Paleis voor de laatste arbeiders. Er werden het boek en de dvd uitgebracht rond de documentaire over Urk en de inpoldering Zout zoet. Enkele fondsen zoals het Schipholfonds, het Cultuurfonds, het Amsterdams Fonds voor de Kunst, het Oranjefonds en honderden particulieren via crowdfunding droegen bij aan de vele gerealiseerde projecten. Stichting Het Nieuwe Zuiden organiseerde en produceerde filmprojecten zoals Uit de kolen en Mariap en de concertreeks met hedendaagse muziek Postume premières. Eveneens was Stichting Het Nieuwe Zuiden een succesvol platform en aanjager van crowdfunding voor de ontwikkeling van de documentaire August Willemsen, de bladzij en de werkelijkheid en het kunstproject in de openbare ruimte Sarphati’s visioen, Paleisbeeld in het Sarphatipark. Voor uitgebreide informatie over alle projecten, betrokken makers en partijen zie de beschrijvingen en beeldmateriaal hieronder. De komende jaren staan wij open voor de ontwikkeling en realisering van nieuwe film- en kunstprojecten, welke aan onze culturele doelstellingen voldoen.
Trailer August Willemsen
August Willemsen, de bladzij en de werkelijkheid
Eind 2022 ging de documentaire August Willemsen, de bladzij en de werkelijkheid van Frederieke Jochems in première in de OBA te Amsterdam. De film kwam uit samen met de heruitgave van de bestseller Braziliaanse brieven en de Portugese vertaling Cartas Brasileiras in Brazilië. Hierna volgde een vertoningenreeks langs vele filmhuizen, bibliotheken en bioscopen in Nederland. In 2023 werd de film uitgebracht in enkele Braziliaanse steden en medio 2024 was de documentaire te zien via het online platform van de filmtheaters Picl.
August Willemsen (1936-2007) was een vertaler Portugees die onder andere de gedichten van Fernando Pessoa en Carlos Drummond de Andrade voor het Nederlandse taalgebied ontsloot. Gedreven door een fascinatie voor Portugese taal en Braziliaanse literatuur, reisde August Willemsen meermaals naar Brazilië̈. Tijdens de periode tussen 1967 en 1984 doet hij meeslepend verslag van zijn belevenissen in het ongeëvenaarde boek, de bestseller Braziliaanse brieven (1985). De brieven zijn tijdloos door de literaire zeggingskracht waarmee hij zijn confrontaties verwoordt. De brievenroman inspireerde filmmaker Frederieke Jochems hem achterna te reizen en te onderzoeken wat hem trok naar dit immense land – en wat hij hier ontvluchtte. Huist er een Braziliaanse ziel in de charmante literator?
In August Willemsen, de bladzij en de werkelijkheid is de filmvertelling opgebouwd uit beelden van de Bijlmermeer waar hij woonde, en steden en landschappen in Brazilië, verweven met brieffragmenten en magistrale televisieoptredens. Zijn complexe relaties met vrouwen, vrienden en dochter worden blootgelegd in hun getuigenissen met een niet aflatende loyaliteit voor ‘hun’ Guus. De spanning in zijn haat-liefde verhouding tot Brazilië wordt voelbaar in zijn hartstocht voor taal, literatuur, muziek en daar tegenover zijn neiging tot zelfdestructie. Met graphic novel animaties worden de extremen die zijn leven kenmerkten uitgebeeld.
De pers over August Willemsen, de bladzij en de werkelijkheid
Parool PS
‘De film schetst een fascinerend en bij tijd en wijle ontroerend beeld van de schrijver.’
Frenk der Nederlanden
De Volkskrant
‘Ja, deze schrijver verdient het om gelezen te blijven.’
Emilia Menkveld
De lage landen
‘De indrukwekkende documentaire is gelukkig geen hagiografie.’
Peter Daerden
NRC
‘Jochems schetst een ontroerend maar tevens schrijnend beeld van een man vol tegenstrijdigheden… Het is vooral de diepe liefde voor taal die beklijft na het zien van ‘August Willemsen, de bladzij en de werkelijkheid’.
Rosan Hollak
Elsevier
‘Liefde, dood en het verstrijken van de tijd,’ zei Willemsen. ‘Daarover moet het ook in de literatuur gaan.’ Daarover schreef hij, dat vertaalde hij, en daarom is Willemsen nog steeds een geweldige schrijver en vertaler.’
Liesbeth Wytzes
Argus
‘een documentaire … waarin gedrukte pagina’s letterlijk in de wind wapperen als vlaggen van de literatuur.’
Sandra van Beek
Filmkrant
‘Meesterlijke vertaler, ingewikkeld mens.’
Behind the scenes
Met: Marie Roelofsen, Noor Hulskamp, Bauke Marinus, Paul Roelofsen, Kees Hin, Marian Plug, Edith Sont, Peter Nijssen, Maarten Asscher, Francine Stoffels, Sergio Zalis, Wladimir Weltman, Carlos Lagoeiro, Antonio Torres, Samia Moraes Zarzar, Roos Willemsen.
Crew: Andras Hamelberg, camera; Carla van der Meijs, geluid; Jan Ketelaars, montage; Sandra van Beek, research; Joris Kleverlaan, productie Brazilië; Ben Kremer, coaching; Trio Açai, muziek; Frede Tizzot, graphics en illustraties; Amos Mulder, visuals en animaties; Reinout De Geest, color grading; Max Frick, sound design; Ruud de Bruijn, postproductie; Frederieke Jochems, scenario, regie en productie; Franjo, distributie.
78 min.; Format HD, kleur en zwart wit, DCP, genre experimentele documentaire. Gefinancierd door Nederlands Filmfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, Crowdfunding via Stichting Het Nieuwe Zuiden en het Amsterdams Fonds voor de Kunst. En samen met partners: Stichting Het Nieuwe Zuiden, Uitgeverij De Arbeiderspers, Stichting August Willemsen en Arte e Letra Curitiba Informatie, trailer en links op: www.franjo.nl
Frederieke Jochems (Schiedam, 1961), studeerde experimentele film aan de State University of New York at Binghamton, culturele antropologie aan de Universiteit van Amsterdam en visuele communicatie aan de Rijksakademie van beeldende kunsten te Amsterdam. Zij maakte onder meer de documentaires: ‘Zout zoet’ (2005) – ‘Edith Stein, Echt en de waarheid’ (2007) – ‘I love art’ (2009) – ‘Marjolijn Februari, de zichtbare denker’ (2011) – ‘Stormen in het Nieuwe Land’ (2012) – ‘Militairen in de Mijnstreek’ (2013) – ‘Gevangen in Schoonheid’ (2016). Ze is daarbij ook fotograaf, directeur van Stichting Het Nieuwe Zuiden en docent aan de NAVB – Dutch Filmers Academy.
Sarphati’s Visioen
Paleisbeeld in het Sarphatipark
Video Paleisbeeld Sarphatipark
Paleisbeeld Sarphatipark
Paleisbeeld is een ode aan het Paleis voor Volksvlijt. Vanaf het midden van de 19e eeuw was dit een centrum voor handel en cultuur. De bouw van het Paleis aan het Frederiksplein werd geïnitieerd door armenarts en ondernemer Samuel Sarphati. In 1929 werd het gebouw van gietijzer en glas vernietigd door een enorme brand. Sindsdien heeft het Paleis een mythische reputatie.
Marjet Wessels Boer maakte dit kunstwerk in opdracht van Stichting Het Nieuwe Zuiden, in het kader van het project “Sarphati’s Visioen”. Met de heldere structuur van het Paleis als uitgangspunt, creëerde zij een ritmisch en transparant silhouet. Zo herleeft het Paleis voor Volksvlijt als eerbetoon aan één van de grootste Amsterdammers van de 19e eeuw, Samuel Sarphati. De bouw van het Paleisbeeld werd mogelijk dankzij steun van het Amsterdams Fonds voor de Kunst, Fonds voor Zuid, Stadsdeel Zuid en driehonderd Volksaandeelhouders.
Lees meer...
Organisatie en financiering
Stichting Het Nieuwe Zuiden heeft als initiatiefnemer en producent opdracht gegeven voor het ontwerp aan Marjet Wessels Boer. Zij creëerde onder meer het kunstwerk Het begon met een dubbeltje bij de dubbeltjespanden aan de Mauritskade en het Straatkleed in de Hendrick de Keyserstraat te Amsterdam.
Net zoals in 1857 door Sarphati, heeft Stichting Het Nieuwe Zuiden dit plan gefinancierd met de uitgifte van “Volksaandelen” á € 50,-/stuk. Volksaandeelhouders kregen een uitnodiging voor de opening van het Paleisbeeld en worden jaarlijks uitgenodigd voor de jaarlijkse “Sarphati-lezing” over Stadsontwikkeling en Volksgezondheid. Uiteindelijk zijn 380 Volksaandelen verkocht aan 300 Volksaandeelhouders voor een bedrag van € 16.150,-. Waarvoor onze grootse dank. Zonder Volksaandeelhouders was er geen Paleisbeeld gekomen.
Het Stadsdeel Zuid heeft € 5.000,- bijgedragen aan het Paleisbeeld. Het Amsterdams Fonds voor de Kunst droeg € 18.100,- bij en Fonds voor Zuid € 3.000,-.
Samuel Sarphati
Naamgever van het park, Samuel Sarphati, was huisarts, maar vooral initiatiefnemer van vele projecten in Amsterdam gericht op het verbeteren van de leefomstandigheden en de werkgelegenheid van de armere Amsterdammers. Zo startte hij de Maatschappij voor Meel-, en Broodfabrieken, een vuilnisophaaldienst en een academie voor handelsonderwijs, maar ook een handelsbank en het Amstelhotel. In 1855 was hij initiator voor het Paleis van Volksvlijt gereedgekomen in 1864, naar het voorbeeld van Crystal Palace in Londen.
Vóór de bouw van het Paleis richtte hij de Vereniging voor Volksvlijt op met als doel de nijverheid te bevorderen door middel van het organiseren van tentoonstellingen. In 1853 wist de Vereniging Koning Willem III als beschermheer voor een op te richten Paleis voor Volksvlijt aan zich te binden. Na een positieve reactie van de Gemeenteraad op een pleidooi voor een permanent tentoonstellingsgebouw werd in 1855 de Naamloze Vennootschap “Paleis voor Volksvlijt” opgericht.
Het Paleis voor Volksvlijt, korte geschiedenis
Het gebouw is opgetrokken uit gietijzeren ribben en glas. Het Paleis was 125 meter lang en met de toren in het midden 60 meter hoog, een landmark, van veraf herkenbaar. Het had grandeur en creëerde al voor de oprichting een gedeelde en weidse gewaarwording van industriële ontwikkeling, stadsvergroting en meer welvaart voor allen. Vooruitgang na de moeizame 1e helft van de 19e eeuw! Er konden voor concerten 9000 bezoekers in. Het paleis voldeed bijna 65 jaar als hotspot voor eerst exposities, tentoonstellingen, later muziekuitvoeringen en toneelvoorstellingen. Het had uiteindelijk meerdere grote zalen, een restaurant op de 1e verdieping.
Anders dan bij het Crystal Palace is het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam direct een vast gebouw op een vaste locatie geworden, vlak aan de rand van de uitbreidende en groeiende stad. Het eerste Crystal Palace in Londen is in zeven maanden gebouwd en heeft aanvankelijk als tijdelijke expositieruimte voor de wereldtentoonstelling gediend. Daarna is een nieuwe Unlimited opgericht en is het verplaatst naar lege omgeving en herbouwd waaromheen een park is aangelegd. Het Paleis voor Volksvlijt had van meet af aan ruimtelijke beperkingen tussen de bestaande bebouwing van de Weteringschans en de komende bebouwing in de Pijp vanaf 1880 (F. Feddes in 1000 jaar Amsterdam, 2012).
De oprichting van de Naamloze Vennootschap Paleis voor Volksvlijt, vanuit de eerder opgerichte Vereniging voor Volksvlijt, was een groot succes, met het ophalen van dfl 1.000.000,- voor het ontwerp en de bouw, binnen één week. Maar de exploitatie, na een lange bouwperiode van veel uitvinden, was van meet af aan lastig. Exposities en tentoonstellingen brachten niet genoeg op. Het gebouw tochtte nogal zodat er meerdere interne verbouwingen nodig waren om het aangenaam, maar ook functioneler te maken en van een betere akoestiek te voorzien. Uiteindelijk werd het gebouw een Rijksmonument en werden er structurele verbeteringen gedaan voor de facilitering van vaste toneel- en muziekuitvoeringen. De laatste grootaandeelhouder Van Hall, beschouwde het Paleis eigenlijk als zijn persoonlijk bezit en woonde er ook lange tijd.
Tot de dramatische brand het Paleis op 17 april 1929 in vijf kwartier compleet verwoestte. Daarna was het Frederiksplein leeg tot in 1963 de Nederlandsche Bank gebouwd werd, tot veler verdriet over zoveel saaie lelijkheid. Ondanks de oprichting van een platform voor herbouw zijn initiatieven voor een daadwerkelijk reconstrueren van het Paleis blijven steken in de ideefase.
Podcast 4e Sarphatilezing
Op zondagmiddag 28 augustus 2022 sprak planoloog Zef Hemel de 4e Sarphatilezing uit voor 25 geboeide toehoorders in het Sarphatipark.
Over de nog steeds actuele visioenen van Sarphati ging het en over de mogelijke herbouw van het Paleis voor Volksvlijt vóór de Nederlandse Bank, met slavernijmuseum!!
Tot slot sprak Zef Hemel over zijn nieuwe rol als hoogleraar Stad en Ommeland in Groningen en Delft. Al wandelend wil hij daar de landelijke ruimte verkennen en opnieuw bezien als perspectief hoe men ter plekke gezond ouder kan worden.
Trailer ‘Sarphati’s Visioen’
Lezing door Harpert Michielsen
2e Sarphatilezing
Beluister de boeiende en leerzame podcast van de 2e Sarphatilezing, op 16 augustus 2021 in het Sarphatipark over voeding en gezondheid door prof. dr. Jaap Seidell, prof. dr. Arnoud Verhoef en ontwerper en kok Maroeska Metz onder leiding van moderator Frederieke Jochems.
Foto’s Paleisbeeld
Maart 2022
Stichting Het Nieuwe Zuiden
Ben Kremer en Frederieke Jochems
2015 Uit de kolen
Korte documentaire van Frederieke Jochems en Andras Hamelberg
Uit de kolen
‘Uit de kolen’ toont beelden en verhalen van oud-mijnwerkers van de Staatsmijn Hendrik te Brunssum. Tijdens het kunstproject ‘Kolen in het Pompgebouw’ (2012, Cultura Nova, KuS Heerlen) werd over de vloer van het vervallen gebouw tien ton kolen gestort. De ruimte deed zo voor een maand denken aan het leven onder de grond van weleer. Oud-mijnwerkers beheerden de expositie waar in de filter cylinders monitoren stonden met hun opgetekende videoverhalen. Deze interviews werden ter plekke opgenomen. Bijzondere en doorleefde verhalen over ieders jeugd en waarom men bij de mijn ging werken. De opleiding op de Ondergrondse Vakschool, het fysiek zware werk, het gevaar en de ongelukken. Hoe het vroeger in Brunssum was met de Italianen en andere nationaliteiten in de gezellenhuizen, hoe de jongens ondergronds goed verdienden en aantrekkelijk waren voor de meisjes. En wat er gebeurde toen het werk in de mijn plotseling stopte. Deze oral history verhalen van de oud koempels zijn persoonlijk, geven inzicht in een voorbije tijd die voor velen nog levendig is, en bieden op ontroerende wijze inkijk in een stukje lokale geschiedenis van Brunssum.
Dankzij Stichting Het Nieuwe Zuiden en Cinecrowd is de film door middel van een geslaagde crowdfunding gerealiseerd.
2012 ‘Postume premières’
Concertserie met late werken van componist Margriet Hoenderdos (1952-2010)
Postume premières
Concertserie met late werken van componist Margriet Hoenderdos (1952-2010). Vier nieuwe composities plus werk van John Cage.
Ter ere van het zestigste geboortejaar van Margriet Hoenderdos werden in 2012 postuum vier composities van haar hand voor het eerst ten gehore gebracht. Op zondag 6 mei (haar geboortedag) vonden de premières plaats in het Bethaniënklooster te Amsterdam. Daaropvolgend waren in het najaar nog concerten in Alkmaar, Venlo en Den Haag.
Deze tot nog toe ‘ongehoorde werken’ bieden een representatief beeld van het oeuvre van Hoenderdos: geschreven voor clavecimbel-solo, harpduo, cello-solo en rietsextet, proberen deze werken de mogelijkheden van het instrumentarium uit te breiden en te vernieuwen. Behalve deze composities werd ook werk uitgevoerd van John Cage, belangrijke inspirator en geestverwan
Werken en Musici
November ’07: Esther Kooi, harp – Marianne Smit, harp
Juni ’07: Larissa Groeneveld, cello
Januari ’09: Goska Isphording, clavecimbel
Juni ’04: Rietsextet: Michel Marang, klarinet – Anna Duinker, hobo – Eduardo Olloqui, althobo – Stefanie Liedtke, fagot – Fie Schouten, basklarinet – Annet Karsten, contrafagot
‘Een gedichtje wordt geboren, niet gemaakt’
Korte documentaire over dorpsdichteres Mariap van Urk
Mariap van Urk
Korte documentaire over dorpsdichteres Mariap van Urk (1898- 1966). Het Museum het Oude Raadhuis te Urk toonde tijdens de expositie over leven en werk van de lokaal beroemde Urkerin dichteres Mariap van Urk een korte film. Hierin vertellen nazaten en vrienden over de bijzondere betekenis van de getalenteerde Mariap voor de cultuurhistorie van Urk. Uitgezonden door Omroep Flevoland.
2006 ‘Zout Zoet’
Dvd en uitgave boek met interviews naar aanleiding van de documentaire ‘Zout zoet’
Zout zoet
Dvd en uitgave boek met interviews naar aanleiding van de documentaire ‘Zout zoet’. Dit is een historische documentaire van Frederieke Jochems i.s.m. Jurian Brouwer en Lucia de Vries over de gevolgen van de inpoldering van de Noordoostpolder voor Urk, gezien vanuit de oudere inwoners van Urk, die zowel de ‘ zoute’ als de ‘ zoete’ tijd hebben meegemaakt. Hun verhalen zijn zo voor latere generaties bewaard en legt een verdwijnende unieke cultuur vast.
2005 ‘Paleis voor de laatste arbeiders’
Openlucht fototentoonstelling door Frederieke Jochems
Paleis voor de laatste arbeiders
Openlucht fototentoonstelling door Frederieke Jochems over de bewoners van het rijksmonument van de 20ste eeuw, het Dageraadcomplex in Amsterdamse School stijl. De foto’s werden op lakens geprint en over de balkons gehangen, ter herinnering aan het verbod hiervan in 1923 door coöperatie De Dageraad die opvoeding en verheffing van de arbeiders ter harte nam. Van de tentoonstelling en de totstandkoming daarvan werden korte documentaires gemaakt, die werden uitgezonden door RTV-NH. Met dit community art project werd stilgestaan bij het geleidelijk loslaten van de sociale woningbouw bestemming van het complex.