Wat wij doen

Organisatie en financiering

Stichting Het Nieuwe Zuiden heeft als initiatiefnemer en producent opdracht gegeven voor het ontwerp aan Marjet Wessels Boer. Zij creëerde onder meer het kunstwerk Het begon met een dubbeltje bij de dubbeltjespanden aan de Mauritskade en het Straatkleed in de Hendrick de Keyserstraat te Amsterdam.

Net zoals in 1857 door Sarphati, heeft Stichting Het Nieuwe Zuiden dit plan gefinancierd met de uitgifte van “Volksaandelen” á € 50,-/stuk. Volksaandeelhouders kregen een uitnodiging voor de opening van het Paleisbeeld en worden jaarlijks uitgenodigd voor de jaarlijkse “Sarphati-lezing” over Stadsontwikkeling en Volksgezondheid. Uiteindelijk zijn 380 Volksaandelen verkocht aan 300 Volksaandeelhouders voor een bedrag van € 16.150,-. Waarvoor onze grootse dank. Zonder Volksaandeelhouders was er geen Paleisbeeld gekomen.

Het Stadsdeel Zuid heeft € 5.000,- bijgedragen aan het Paleisbeeld. Het Amsterdams Fonds voor de Kunst droeg € 18.100,- bij en Fonds voor Zuid € 3.000,-.

Samuel Sarphati

Naamgever van het park, Samuel Sarphati, was huisarts, maar vooral initiatiefnemer van vele projecten in Amsterdam gericht op het verbeteren van de leefomstandigheden en de  werkgelegenheid van de armere Amsterdammers. Zo startte hij de Maatschappij voor Meel-, en Broodfabrieken, een vuilnisophaaldienst en een academie voor handelsonderwijs, maar ook een handelsbank en het Amstelhotel. In 1855 was hij initiator voor het Paleis van Volksvlijt gereedgekomen in  1864, naar het voorbeeld van Crystal Palace in Londen.

Vóór de bouw van het Paleis richtte hij de Vereniging voor Volksvlijt op met als doel de nijverheid te bevorderen door middel van het organiseren van tentoonstellingen. In 1853 wist de Vereniging Koning Willem III als beschermheer voor een op te richten Paleis voor Volksvlijt aan zich te binden. Na een positieve reactie van de Gemeenteraad op een pleidooi voor een permanent tentoonstellingsgebouw werd in 1855 de Naamloze Vennootschap “Paleis voor Volksvlijt” opgericht.

Het Paleis voor Volksvlijt, korte geschiedenis

Het gebouw is opgetrokken uit gietijzeren ribben en glas. Het Paleis was 125 meter lang en met de toren in het midden 60 meter hoog, een landmark, van veraf herkenbaar. Het had grandeur en creëerde al voor de oprichting een gedeelde en weidse gewaarwording van industriële ontwikkeling, stadsvergroting en meer welvaart voor allen. Vooruitgang na de moeizame 1e helft van de 19e eeuw! Er konden voor concerten 9000 bezoekers in. Het paleis voldeed bijna 65 jaar als hotspot voor eerst exposities, tentoonstellingen, later muziekuitvoeringen en toneelvoorstellingen. Het had uiteindelijk meerdere grote zalen, een restaurant op de 1e verdieping.

Anders dan bij het Crystal Palace is het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam direct een vast gebouw op een vaste locatie geworden, vlak aan de rand van de uitbreidende en groeiende stad. Het eerste Crystal Palace in Londen is in zeven maanden gebouwd en heeft aanvankelijk als tijdelijke expositieruimte voor de wereldtentoonstelling gediend. Daarna is een nieuwe Unlimited opgericht en is het verplaatst naar lege omgeving en herbouwd waaromheen een park is aangelegd. Het Paleis voor Volksvlijt had van meet af aan ruimtelijke beperkingen tussen de bestaande bebouwing van de Weteringschans en de komende bebouwing in de Pijp vanaf 1880 (F. Feddes in 1000 jaar Amsterdam, 2012).

De oprichting van de Naamloze Vennootschap Paleis voor Volksvlijt, vanuit de eerder opgerichte Vereniging voor Volksvlijt, was een groot succes, met het ophalen van dfl 1.000.000,- voor het ontwerp en de bouw, binnen één week. Maar de exploitatie, na een lange bouwperiode van veel uitvinden, was van meet af aan lastig. Exposities en tentoonstellingen brachten niet genoeg op. Het gebouw tochtte nogal zodat er meerdere interne verbouwingen nodig waren om het aangenaam, maar ook functioneler te maken en van een betere akoestiek te voorzien. Uiteindelijk werd het gebouw een Rijksmonument en werden er structurele verbeteringen gedaan voor de facilitering van vaste toneel- en muziekuitvoeringen. De laatste grootaandeelhouder Van Hall, beschouwde het Paleis eigenlijk als zijn persoonlijk bezit en woonde er ook lange tijd. 

Tot de dramatische brand het Paleis op 17 april 1929 in vijf kwartier compleet verwoestte. Daarna was het Frederiksplein leeg tot in 1963 de Nederlandsche Bank gebouwd werd, tot veler verdriet over zoveel saaie lelijkheid. Ondanks de oprichting van een platform voor herbouw zijn initiatieven voor een daadwerkelijk reconstrueren van het Paleis blijven steken in de ideefase.

Podcast 4e Sarphatilezing

Op zondagmiddag 28 augustus 2022 sprak planoloog Zef Hemel de 4e Sarphatilezing uit voor 25 geboeide toehoorders in het Sarphatipark.

Over de nog steeds actuele visioenen van Sarphati ging het en over de mogelijke herbouw van het Paleis voor Volksvlijt vóór de Nederlandse Bank, met slavernijmuseum!!

Tot slot sprak Zef Hemel over zijn nieuwe rol als hoogleraar Stad en Ommeland in Groningen en Delft. Al wandelend wil hij daar de landelijke ruimte verkennen en opnieuw bezien als perspectief hoe men ter plekke gezond ouder kan worden.

2e Sarphatilezing

Beluister de boeiende en leerzame podcast van de 2e Sarphatilezing, op 16 augustus 2021 in het Sarphatipark over voeding en gezondheid door prof. dr. Jaap Seidell, prof. dr. Arnoud Verhoef en ontwerper en kok Maroeska Metz onder leiding van moderator Frederieke Jochems.

Foto’s Paleisbeeld

Maart 2022
Stichting Het Nieuwe Zuiden
Ben Kremer en Frederieke Jochems